1989 yapımı The Little Mermaid

Okyanusun kralı Triton'un 7 kızından en küçüğü olan Ariel, diğer denizinsanlarının aksine suyun üstündeki dünyayı ve oranın insanlarını çok merak eder hep. En yakın arkadaşı minik balık Flounder ile kıyı köşe dolaşıp, eski gemi batıklarından insanların eşyaları toplayıp, kendi koleksiyonun yapmakta, bir yandan da hayaller kurmaktadır. Koleksiyon yaptığı bu eşyaların geldiği dünyaya dair hayallerinde hep kendini de hep bir insan olarak düşler. Ama kral babası tüm insanların barbar olduğunu söyler bağıra çağıra, denizhalkından kimse su yüzüne çıkmayacak, insanlarla temasa geçmeyecektir. Ama bir gün, kaderin oyunu ya, Ariel batan bir gemiden bir prensi kurtarır. O prense aşık olur, prens Eric de ona. Ama tanışamadan, konuşamadan Ariel kaçıverir suyun içine. Babasıyla büyük bir kavga ederler prens yüzünden, Ariel de aşık kafasıyla deniz cadısı Ursula'yla bir anlaşma yapar. Ursula ona iki bacak verecek ve Eric'i kendisine aşık edebilmesi için yeryüzünde yürümesini sağlayacaktır. Amaaa, karşılığında o muhteşem şarkılar söyleten sesini alır Ursula Ariel'den. Ve eğer 3.gün güneş batmadan Eric'ten gerçek aşkın öpücüğünü alamazsa yeniden bir denizkızı olacak ve sonsuza kadar Ursula'nın esiri olacaktır. Çaresiz, Ariel anlaşmayı imzalar ve prensine doğru yola çıkar.

kendisi de pek çekmiş hayattan,
Hans Christian Andersen

Disney'in 30 yıl sonra çizdiği ilk prenses olan Ariel'in acıklı hikayesi böyle başlıyor işte. Gerçi Disney bu, sonuçta yine herşey mutlu mesut, pespembe haline dönüyor ama masalın aslında küçük denizkızımızı kaybediyoruz. Hans Christian Andersen'in yazdığı masal, ilk defa 1837'de yayınlanmış ve Disney versiyonuyla arasında ufak ufak farklar mevcut. Ama haliyle en kayda değer değişiklik animasyonda cadı Ursula'nın kılık değiştirerek prense büyü yapıp, evlenmek üzere olması ve Ariel'in müdahale etmesiyle Ursula'nın yok olması, nihayetinde de Eric'le Ariel'imizin gelinlik damatlık içinde öpüşmesi ile bizi gülümseten sonun masalda tam bir "Böyle mi Olacaktı" senaryosuna bağlaması. Masalda okuyucularına yani çocuklara ahlaki bir mesaj verme görev bilinciyle Andersen, Eric'i tapınakta gördüğü ve onu sudan kurtardığını zannettiği için aşık olduğu bir kızla evlendirirken, Ariel'i acılara boğuyor. Yetmedi, kız kardeşleri Ariel'e bir bıçak getiriyor deniz cadısından ve diyorlar ki bu bıçakla Eric'i öldürürsen yeniden denizkızı olabilir ve bizimle, ailenle birlikte suyun altındaki krallığımızda mutlu mesut yaşamana devam edebilirsin. Peki gerizekalı Ariel ne yapıyor? Tabiki de reddediyor, nayır nolamaz öldüremem aşkımı, ben sonsuza kadar acı çekerim ama onu öldüremem diye yırtınıyor (acı çekmesinin sebebi, masalda Ariel'in ayakları hep bıçak üstünde yürüyormuş gibi acı veriyor ona, çünkü büyü öyle). Hem de yazıyor ki masalda, yeni evlendiği karısının yanında huzurlu bir şekilde uyuyan prense bakıp, onu öldüremem dedi Ariel diye. Hey yarabbim! Sapla işte bıçağı, delik deşik et, sonuçta seni sevmemiş, seninle evlenmemiş, gitmiş o ne idüğü belirsiz kıza aşık olmuş, hem de sen onca şey çekmişken onun için. Doğra gitsin işte! Ama yoook, Ariel öldürmüyor hain prensi. Onun yerine kendisi köpüğe suya dönüşüyor, sonra da hava ruhlarından biri olarak kabul edilip, göğe yükseliyor çünkü bir insanın hayatına kıymaktansa kendine kıyıyor. Yani ne diyor Andersen, sevgili çocuklar eğer siz de bu kadar salak olursanız, iyi olmaktan bıkmazsanız, siz de sonsuz kutsanmaya kavuşabilirsiniz.

Neyse çok kaptırdım, sinirden titremeyi kesip animasyona döneyim. Disney prensesleri listemdeki çizgifilmlerden elle yapılan son filmmiş bu. Gerçi içinde bilgisayarlı kısımlar da var ama el emeği güzelliğinin son temsilcisi diyebiliriz. Benim aklımda hep masal hali olduğu için en sevmediklerimden biriydi küçük denizkızının hikayesi. Böğrüme böğrüme dürtükleyip, içimi fena yapıyordu düşündükçe. Ama Disney'in bu versiyonu hem eğlenceli, hem mutlu, hem de keyifli. Önceki 3 prenses masalındaki kadar hayvan bolluğu yok bir kere, ekranımızda şahane su altı sahneleri izliyoruz. Balıklar, yengeçler, denizinsanları...O kadar orman hayvan börtü böcekten sonra su altı çok hoş bir değişiklik oluyor.

Fonumuzun değişmesinin yanında karakter açısından da artık resmen çağ atlamış olduğumuzu görüyoruz. Önceki prenseslerin aksine Ariel hayal kuruyor! Snow White'ın bir gün prensim gelecek, alacak götürecek beni hayali ya da Cindirella'nın bir gün baloya gideceğim çok eğleneceğim dans edeceğim yakışıklı prensle tanışacağım hayali ya da Aurora'nın her gece rüyasında Prens Philip'i görüp, onunla dans etmesi hayali gibi bir şey değil Ariel'inki. Olduğundan başka bir dünyada, olduğundan farklı biri olmayı hayal ediyor. Sınırlarının dışını özlüyor, hiç gitmediği bir yerde yaşadığını, fiziksel kısıtlarının üstünde şeyler yapabildiğini hayal ediyor. Diğer prenseslerimizin yapmadığı başka pek çok şey yapıyor sonra. Araştırıyor, keşfediyor, babasına karşı çıkıyor, kurallara karşı çıkıyor, kötülere saldırıyor, şeytanla anlaşma yapıyor, aşkının peşinden gidiyor. Son sahnelerde Eric'le birlikte Ursula'ya karşı koyan, mücadele eden bir Ariel görüyoruz.

deniz cadısı ursula

Ve ayrıca şimdiye kadar izlediğim 4 film içindeki en kötü "kötü" ile karşı karşıyayız bu animasyonda. Çok belli etmese de çizgi olarak, deniz cadısı Ursula çok çok kötü. Snow White'ın üvey annesinin de Maleficient'ın da yöntemi temizdi, ikisi de öldürüp, kurtulmak istiyordu. Gerçi Maleficient kral ve kraliçeye eziyet olsun diye biraz uzatmıştı ama sonuçta yöntemi belliydi. Cindirella'nın üvey annesi ve üvey kardeşleri ise en fazla ev işi verip, giysisini yırtmıştı. Ursula'nın Ariel'e imzalattığı anlaşma Mondros'tan beter yeminle. Üstüne bir de anlaşmanın kendi lehine sonuçlanması için yaptığı müdahaleler kötülüğünün uç noktaları artık.

Eric ise...off vallahi önceki prenslere o kadar laf ettim ama keşke buna da öyle işlevsizlik, öyle varlıksızlık verselermiş. 4 animasyon içinde şimdiye dek en adamakıllı prense portremiz Eric'te ama onun da salaklığı beni benden aldı. Kendisini kurtaran kızı görüyor başına şarkı söyleyişini dinliyor ama sonra Ariel'i gördüğünde tıpatıp aynısı olduğuna bir türlü kafası basmıyor. Şarkı söyleşine aşık oldum da oldum diye bir tutturmuş gidiyor. Zaten bu şarkıya aşık olmalar Disney prenslerinin özelliği. Snow White'ın beyaz atlı prensi de ilk önce sesini duyuyordu, Prens Philip de Aurora'nın sesini ormanın içinde dinleyip, buluyordu.Görünüşüne aşık olan bir Cindirella'nın prensi var herhalde. Ses önemli çocuklar, şarkı söylemek önemli.

Bir de şarkılar açısından yine başka bir çağda olduğumuzu fark ettiren güzellikler var. Önceki 3 animasyonda müzik tarzı belli bir çizgideyken, 89'da olaylar daha fırıldak hale gelmiş, pek keyifli parçalar barındırıyor The Little Mermaid. Yengeç Sebastian'ın Oscar da kazanan "Under The Sea" parçası tek kelimeyle muhteşem.

Bir müzikal olarak sahnelenmiş masalın nedense ben çok film versiyonunu bulamadım. Bu sene vizyona girecek bir "The Little Mermaid" var ama Poppy Drayton'ın denizkızı olduğu bir filmin olması düşüncesine bile dayanamadığımı fark ettim.

Demem o ki, Disney versiyonu küçük deniz kızı pek güzel. İzleyin, eğlenirsiniz.

Bir de gidip başkasıyla evlenen Eric'lere saplayıverin bıçağı, acımayın.

Masalın orijinalinden İngilizce'ye tam çevirisi-->The Hans Christian Andersen Centre

1959 tarihli Sleeping Beauty

Uzuuun yıllar bir türlü çocukları olmayan Kral Stefan ve kraliçesinin sonunda şafak vakti gibi hayatlarını ışıtan kızları doğduğunda, ismini Aurora (ışık) koyarlar ve tüm krallıkta vur patlasın çal oynasın, bir dolu eğlence başlatırlar. Tüm tebaa, konu komşu, hısım akraba saraya doluşur; tek tek bebek prensese sevgilerini, saygılarını sunmaya başlar. Yedi cihan duymuş, çağrılmış, gelmişken kimsenin aklına tekinsiz dağın tepesinde yaşayan Maleficient'ı çağırmak gelmediğinden, buna çok içerlemiş olan Maleficient partinin ortasına kara bulut gibi çöker. Prensese kendi dileğini bahşeder: 16.yaş gününde bir iplik eğirme şeyinin iğnesine elini batıracak ve ölecektir. Herkes şoka girer, bir şeyler yapmalıdır ama ne? 3 iyi peri Flora, Fauna ve Merryweather devreye girer ve prensesi Maleficient'ın başına açtığı kötü kaderden kurtarabilmek için bir şeyler yapmaya çalışırlar.

Uyuyan güzelimizin hikayesini bu şekilde uyarlayan Disney, malzemesinin kaynağı olarak Charles Perrault'un derlemesini işaret etmiş. Perrault'un versiyonu 17.yy.da yazıya geçirilmiş olsa da bu masal için ilk kaynağın Giambattista Basile'in "Sun, Moon and Talia"sı olduğunu söyleyebiliriz sanırım. Ki kendisi 1575-1632 arasında İtalya'da yaşamış. Perrault'un "The Sleeping Beauty in the Wood"u daha sonra geliyor haliyle. Ha bir de tabiki Grimm kardeşlerimizin de yine Alman/Germen folklorüne dahil derlemesinin içinde "Little Brier-Rose" olarak yer alıyor.

Bunu söyleyeceğimi düşünmezdim ama Disney'in Sleeping Beauty uyarlamasını sevdim ben. Hakikaten kendime inanamıyorum. Çünkü nereden nasıl görmüşüm bilemiyorum ama benim aklımda Uyuyan Güzel masalı hep çok kötü, çok sıkıcı, allahım neden böyle bir masal da var ki acaba ne gereği varmış diye düşündüğüm bir masal olarak yer etmiş. Aklımdaki versiyonun ne Perrault'un Grimmlerin ne de Disney'in versiyonlarıyla ilgili varmış. Nasıl öyle öğrenmeyi başarmışım bilmiyorum ama benim versiyonumda Aurora doğuyor, Maleficient büyüsünü yapıyor, 16 yaşına gelince bir gün sarayda gezintiye çıkıyor, yaşlı bir kadının ip eğirdiğini görüyor ona yardım edeyim derken elini iğneye batırıyor, yaşlı kadın da tabiki kılık değiştirmiş kandırıkçı Maleficient, sonra uyumaya başlıyor, tüm saray da onunla uyuyor, etraf diken ot püsür, yüzyıllar geçiyor, bir sürü prens deniyor Aurora'ya ulaşıp öpmeyi ama hiçbir başaramıyor. Sonunda bir tanesi başarıyor ve saray uyanıyor, mutlu son şeklindeydi. Eh bu haliyle de çok salaktı. Tüm masal boyunca ense yapan bir prenses, kötülüğü için herhangi bir motivasyonu olmayan Maleficient, sırf meraktan ve kahramanlık gerekliliğinden çıkıp gelen bir prens ve başka da bir karakter yok. Öfke kusuyordum Aurora'ya. Ne biçim bir manyaklıktı o öyle? İşte bunlar hep önyargı, cehalet, okumamak, araştırmamak, izlememek, o zır deli aklında ne varsa körü körüne ona inanmak.

Oysa bu animasyon halinde prensesimiz bir gün bile ancak uyuyor. Karakterini - az da olsa - görebiliyoruz. Aklı beş karış havada, alımlı çalımlı normal bir ergen kız aslında Aurora. Çizim olarak şimdiye kadar izlediğim Snow White ve Cinderella arasında belki en güzeli diyemem ama en cazibelisi olduğu kesin. Evet, yanlış okumadınız, bir çizgi karakter ve resmen o çizgilerden buram buram cazibe fışkırıyor. Onun yanında masalın asıl işlev taşıyıcıları Flora, Fauna ve Merryweather isimli iyi periler ki onlara da ayrı ayrı karakterler verilmiş olması ayrıca güzeldi. Kral Stefan ve Kral Hubert karakterleri ve Maleficient üzerinde özenle durulmuştu. Ve diğer iki masalımızdan bu yana asıl gelişmeyi gösteren prens karakterimiz. Prens Philip, kesinlikle diğerlerine göre varlık gösteren bir karakter burada. Neredeyse esprili diyebileceğimiz bir tarzı, hafif dalga geçer gibi ama ayakları yere basan bir havası var. Yani prensesimizde çok bir gelişme olmasa da prensimiz bu defa kanlı canlı karşımızda yükselebiliyor.

Bir de kötülüğün hem bu animasyonda hem de diğer ikisindeki mantıklılığı hakikaten takdire şayan. İyilerimiz hep bir nedensizce iyiyken, kötülerin motivasyonunu hemen algılayabiliyoruz. Snow White'ta Evil Queen'in güzellik takıntısı empati kurulabilir bir durum. Cinderella'nın üvey annesi Lady Tremaine'in ise Cinderella'nın güzelliğine karşı kendi kızlarının kaderini ve geleceğini düşünüyor olması da gayet açıklanabilir. Burada da Maleficient oldukça basit bir görgü kuralıyla geliyor tepsimize, kadını davet etmemişler! Bu kadar mantıklı. Aslında bu açıdan bakınca gerizekalı kral ve kraliçe, Maleficient'ı da adabınca davet edip, iyi dileklerini isteseler, bir kadeh bir şeyler ikram etselermiş en başından, bu şeylerin hiçbiri olmayacakmış bile diye düşünüyor insan.

Ki bu da bizi 2014 yapımı Maleficient'a götürüyor otomatik olarak. Linda Woolverton'ın yazdığı senaryoya göre Angelina Jolie'nin muhteşem bir şekilde hayat verdiği Maleficient'ın aslında neden prensese böyle bir büyü yaptığını izlemiştik etraflıca. 2015'te Neverland'de bahsettiğimde "Keşke her yaptıkları uyarlama bunun kadar güzel olsa. Ne masallar izlerdik be." demişim zaten. Bu düşüncem hala geçerli ama artık Disney'in orijinal versiyonlarına da haklarını teslim ediyorum bir yandan. Gerçi, filme ismini veren prenses taş çatlasın 15 dakika görünüyor ekranda ama, yine de bir şey demeyeyim. O kadar gıcık olmuyorum artık Aurora'ya.

Bu da pek güzel, izlemeden-dinlemeden geçmeyin istedim.

1950 tarihli Cinderella

Çook uzun yıllar  önce, çook uzak bir ülkede harika bir krallık varmış. Kralından, granddüküne, çiftçisinden tüccarına herkesin lay lay lom mutluluklar içinde dans edip şarkı söylediği bu krallıkta, nedense bir aileye dadanmış tüm cefalar. Zengin ve iyi kalpli bir tüccarın çok sevdiği güzeller güzeli, pamuk kalpli eşi ölmüş önce. Ufacık kızıyla baş başa kalan adam, önceki evliliğinden iki kızı olan başka bir kadınla evleneyim demiş sonra. Üvey annesinin ve en az onun kadar kötü kalpli, çirkin kızlarının zulmü altında evin tüm işlerini yaparak yaşayan güzel kızın babası da öldükten sonra artık hiç şansı kalmamış. Tüm umutlarının tükendiği balo gecesi, tonton peri vaftizannesinin yardımıyla baloya gitmiş ve prensle saatlerce vals yapmışlar. Sonrası cam ayakkabı zaten. Off anlatırken bile içim bayıldı.

Halbuki dünyanın belki de en eski, en bilindik, en umut dolu, en sihirli masalı bu. Nerdeyse her milletin kendi versiyonu var. Çünkü o kadar genel geçer, o kadar hayal edilebilir bir teması var ki. Katıksız iyiliğin timsali kahramanımızın paçavralar içinden, yoksulluktan prensesliğe yükselmesi, ona yardım eden peri anne, şeytani üvey anne ve onun pis, çirkin kızları, oğlunu evlendirmeye çalışan hulusi kentmen kılıklı kral, şeytanın bir yansıması saf kötülük kedi, uyuşuk ama sadık ve kahraman köpek, sevimli ve azimli minik fareler...Aslında Disney ilk film olarak Cinderella'nın hikayesini seçmeliymiş diye bile düşündüm ben. Öyle ya hedeflenen kitle için bundan daha sihirli, daha mesaj dolu bir masal yoktur yani.

İşte bu verdiği mesajlar açısından zaten tartışmalı küllerin güzeli. Hemen hemen her kültürün kendi "Cinderella" anlatısı var dedim ya, en eski hangisi, ilk nereden çıkmış izini sürmek çok mümkün değil ama her bir elementi yüzyıllar içinde değişime uğramış olsa da külkedimizin pasifliği - en azından masallarda - baki kalıyor. Disney, filmin açılışında Charles Perrault'tan yola çıktıklarını söylüyor. En kaba haliyle Perrault'unki belki de ilk derleme diyebiliriz. Cam ayakkabı olayını da o yaratmış mesela. Perrault'un versiyonu 1697, Joseph Jacobs'un oradan buradan derleyip revize ettiği versiyonu 1916 ve Grimm kardeşlerinki de 1812. Yani çıkış noktası Perrault denebilir.

Ama Disney tabiki de Perrault'un versiyonundan birçok şeyi değiştirip, çizgi filmin büyüsüne kaptırıp gitmiş. İyi de olmuş aslında. Gerçi bazı ana elementleri atmış olmuşlar. Mesela neden Cinderella dendiğine bir açıklamamız yok animasyonda. "cinder" kül falan demek, haliyle kül kedisi olmasa da kül kızı, kül hanımı gibi bir isim yakıştırılması durumunu göremiyoruz. Bir de genel kanının aksine animasyondaki Cinderella, masaldakinden az biraz daha dişli. Masalda kafasına vur ekmeğini al örneğinin katıksız bir versiyonu olan kızımızı animasyon içinde birçok kere üvey anne ve kızkardeşlerinden sıtkı sıyrılmış halde görebiliyoruz. Tamam yine de 21.yy.versiyonları gibi ok atmıyor, kılıç sallamıyor, çemkirmiyor ama ne yapıyorsa yapmak zorunda kaldığından yaptığını, gönülsüzlüğünü, bıkmışlığını, çıkış yolu arayışını görebiliyoruz. Yani animasyondaki halinde Cinderella saf bir pollyanna değil, sadece yeteri kadar mücadele edemiyor. Ki bu açıdan Disney versiyonu aslında bunu izleyen çocuklara aşırı da kötü mesajlar vermiyor. Özünde iyi ama hülyalar içinde saf salak bir iyi olarak sunmuyor Cinderella'yı. Çalışkan ve adaletli bir portre çiziyor. Prens için de ilk masalımızdan bu yana oldukça gelişme var. Aşk için evlenmekte direten bir prens var bu kez karşımızda. Gerçi yine ekranda yer aldığı süre 5 dakikayı geçmiyor ya da işlevi burada da yok ama, en azından kişilik oluşturulmaya çalışıldığını görebiliyoruz. Ya da kral ve granddükün sahneleri mesela, animasyonun bence en eğlenceli sahneleriydi, Disney'in gelişim göstermiş olduğuna dair. Hatta bir de balo gecesi üvey kız kardeşlerinin Cinderella'nın giysisini parçaladığı sahnenin oluşumu da şahaneydi.

Ama gene de...13 yıl öncesindeki Snow White'ın ekrandan fışkıran o müthiş gösterişine yanaşamıyor Cinderella, bence. Animasyon fiziki açıdan o hissi veremiyor. Evet herşey gayet yerli yerinde, hikaye anlatımı geliştirilmiş, karakter oluşumu geliştirilmiş falan ama şarkılar bile o kadar etkileyici değil. Tek bir bibidi babidi boo şarkısı kalıyor bitince herkesin aklında. Bir şeyler eksik yani ama insan bir türlü adlandıramıyor.

Masalın en eski versiyonları-->http://www.pitt.edu/~dash/type0510a.html

National Geographic'in Grimm sayfasındaki Cinderella

Animasyonun dillere dolanan o şarkısı:

Bir de benim sevdiğim şarkısı, A Dream is A Wish Your Heart Makes:

Milyonlarca kez uyarlanan masalın bahsedilmeye değecek en eli yüzü düzgün versiyonu sanırım 2015'te izlediğimiz Kenneth Branagh'ın yönettiği Cinderella hali. Masalın ve Disney'in yapıtaşlarına sadık kalmakla birlikte, 21.yy. hikayelerine özgü izleri de çok güzel hamuruna yedirmiş bir uyarlama olması açısından ayrıca güzel.

Bir de Georges Melies'in sessiz animasyonu var:

1937 tarihli Snow White and The Seven Dwarfs

Teni kar kadar beyaz, gözleri ve saçları abanoz ağacı kadar siyah, dudakları kan kadar kırmızı Snow White'ın ve hepsi farklı bir telden çalan madenci cücelerin, aslında azıcık düzgün dursa çok da güzel olan ama nedense kendini çirkinleştirip duran deli kraliçenin ve onu habire fiştekleyen sinir bozucu konuşan aynanın ve resmen psikolojide ölü sevmek için ne terim varsa o terim ile tanımlanabilecek bir rahatsızlığı olan işlevsiz prensin hikayesini bir şekilde biliyoruz. Görünüşte çok da derin mesajlar veriyor gibi görünmese de bu hikaye, yüzyıllar içinde o kadar etkileyici olagelmiş ki, deli dolu Walt Disney amca ilk uzun metrajlı animasyonu için bu kar beyazı prensesle cücelerin hikayesini seçmiş. Uzunca bir süre, devasa bir ekibin çizmesi, boyamasıyla, el emeği göz nuruyla sonunda ortaya çıkan yapım zamanında büyük olay olmuş.

Hakikaten de daha ilk dakikalarında insan inanılmaz bir coşkuya kapılıyor. Şimdinin çocuklarının izlediği hiçbir şeye benzemiyor ekranda beliren çizgiler. O renkler, o müzik...İlk sahnede şeytani üvey anne-kraliçe ve onun meşhur sihirli ayna sahnesi ile karşılaşıyoruz. Morun hakim olduğu pelerinvari giysisi her yerini kapatan, sadece yüzü açıkta kalmış kraliçe sihirli aynaya sorusunu soruyor. Aynadaki görüntü alevlerin arasından ortaya çıkıyor ve biz de bu sırada ayna dekorunu çevreleyen zodyak simgelerini görüyoruz. İlginç detaylar böyle tek tek gözümüzün önüne geliyor aslında. Bir diğeri de kraliçeyi hep tavus kuşuyla simgelemeleri. Tahtına oturduğunda etrafında tavus kuşu tüyleri görüyoruz kocaman kocaman. Belki bir şekilde Yunan mitolojisinin Hera'sına selam çakıyorlar mıdır, ben öyle düşündüm. Kötü kalpli üvey anne ha Heracles'e oyunlar oynamış, ha Snow White'a demek ki. 

Aynanın cevabıyla sahne bizi Snow White'a taşıyor, ki filmin en güzel şarkı sahnelerinden birini izliyoruz yaklaşık 4 dakika boyunca. İşlevsiz prensle tanışmamız da buraya denk düşüyor. Saçma sapan bir şekilde kendi başına dolanan prens, paçavralar içinde kale merdivenlerini temizleyen, kuyudan su çeken, bir yandan da kuşlarla şarkı söyleyen Snow White'ın sesini duyup, hooop kale duvarından aşıveriyor. Bir prensin maiyetsiz bir şekilde geziniyor olmasını hadi yuttuk diyelim, bu sefer de koca kaleye ayağını kaldıran, duvardan aşıp girebiliyor. Bir de Snow White'ın hemen dibinde bitip, şarkısına dalıveriyor. Kalpten gidecek gibi olan Snow kaçıveriyor tabi.

Filmin bu ilk bölümleri dediğim gibi şahane görüntüler ve müzikler sunuyor. Avcının bölümü ve ardından Snow'un ormanda kaybolma bölümleri de aynı şekilde devam ediyor. O ormanda kaybolma bölümü hele, izlemeniz lazım, hakikaten muazzam. Ve kesinlikle masal izlettiğinizi düşündüğünüz küçük çocuklar için değil. 3 yaşındaki yeğenim bu bölümün daha ilk saniyelerinde olduğu yerde titremeye başladığı için kapattım ben. IMDb'nin dediğine göre de ilk gösterimlerde çocuklar bu bölümde hep altlarını ıslatmışlar. Öyle diyeyim yani size.

Ama işte buradan sonrası bana sıkıcı gelen kısım. Snow'un habire hayvanlarla çevrili olması, onlarla konuşması, şarkı söylemesi, iş yapması belki çocuklara ve çoğu insana sevimli, eğlenceli geliyor olabilir şeylerdir ama beni bunalttı. Ardından cücelerin madende çalışma halleri, Snow ile karşılaşmaları, evdeki muhabbetler falan da o ilk birkaç bölüm kadar tavan yapan gösterişe sahip değildi. Ama sanırım yapılması en zor kısımlar bu benim sıkıldıklarım olmuştur, detay olarak sezarın hakkını teslim ediyorum.

Kraliçenin şeytani planlarını uyguladığı ve cücelerin kovalamaca sahneleri ile heyecan da geri dönüyor. Beni yeniden ekrana bağlayan da buralar oldu. Bir de mesela Snow'un cenazesinin etrafında dizilmiş cücelerin o ağladığı sahne, önünüzde bir animasyon olduğunu bilmenize rağmen içinizi burkuyor, o kadar güzel bir çizim o.

En son işlevsiz prensin gelmesi, öpmesi - ki hakikaten bodoslama öptü ya la - , batan güneşin kızıllığına doğru yol almaları falan bahsedilecek kadar bile sahneler değildi bence ama işte.

Disney'in bu kadar titizlikle ortaya çıkardığı masalın asıl anlatıcıları ise Grimm kardeşler olarak bildiğimiz Jacob ve Wilhelm Grimm. Hukuk okumuş kütüphaneciler olan kardeşlerin Alman/Germen halk edebiyatına dair ne varsa toplayalım kafasıyla bir araya getirmeye çalıştıkları metinlerin içinde Snow White olarak geçen ilk versiyon 1812 tarihli görünüyor. Bu metin ile 1937 yapımı animasyonumuz arasında birçok fark var çünkü Disney'in temel aldığı metin 1819'dan sonraki yumuşatılmış ve revize edilmiş versiyonlardan elde edilmiş gibi duruyor. 1812 versiyonunda bir kış vakti, kar yağan abanoz ağacından pencerenin önünde dikiş diken güzeller güzeli bir kraliçe var. Eline iğne batınca kan damlaları kar üstüne düşüyor ve o da bu özelliklerde bir kızı olmasını diliyor. Sonra kızı da büyüyünce onu kıskanıyor ve avcıdan öldürmesini istiyor. Yani masalın ilk halinde üvey annesi değil, gerçek annesi. İlk versiyonda ciğerlerini istiyor kraliçe avcıdan, filmde ise kalbini. Ayrıca bu ciğerleri pişirip, yiyor sonra. Filmde tüm hikayeyi hayvanlarla harmanlamışlar, ilk metinde ise Snow cücelerin evini kendi buluyor. Filmde ev savaş alanı gibi, ilk versiyonda ise düzenli. Filmde cücelere Snow öneriyor toplayayım temizleyeyim yemek yapayım diye, metinde ise cüceler diyor. Metinde cücelerden birinci ikinci şeklinde bahsedilirken, Disney hepsine birer kişilik bahşetmiş. Kraliçenin hain planı ise bu ilk versiyonda önce dar bir korse dantelinden, sonra zehirli bir taraktan, en sonda da zehirli elmadan oluşuyor. Disney, kraliçenin ortadan kalkma sahnesini gayet güzel oluşturmuş, masalın ilk versiyonunda düğüne geliyor ve ateşte kızartılmış demir ayakkabılarla ölene kadar dans etmek zorunda bırakılıyor. Bir de bu öpücük meselesi var tabi. Herhalde Disney gerçek aşkın öpücüğünün hayat kurtarıcılığını daha büyülü bulmuş olacak ki masalın ilk versiyonunda prensin hizmetkarlarından birinin Snow'un sırtına vurmasıyla boğazında kalan elma parçasının fırlaması kısmı tozlu raflara itilmiş. Sonraki versiyonlarda ise tabut saraya taşınırken hizmetkarların ayakları takılıyor, tökezliyorlar, elma parçası öyle çıkıyor. Hımm, böyle bakınca hakikaten öpücük çok daha iyi bir fikirmiş.

Anlaşılacağı gibi çok sevimli bir hale büründürülen masal, halk arasında ağızdan ağza dolaştığı vakitlerde çok daha vahşet doluymuş. Ki bu durum diğer tüm masallar için de geçerli gibi görünüyor. Sonraki milyonlarca film versiyonundan biri de hatta 1997 yapımı Snow White: A Tale of Terror. İzlemedim (tabiki izlemeyeceğim) ama masalın çok daha "ilkel" bir halinin uyarlaması imiş öyle diyorlar. Bir de tabi iyice zıvanadan çıkmış uyarlamalarımızı hatırlıyorsunuzdur: 2012 yapımı Snow White and The Huntsman, yine aynı yıl yangından mal kaçırır gibi önümüze atılan Mirror Mirror. Hikayedeki değişkenler üzerinde biraz oynansa da hemen hemen masalın doğasına uyulan bir de 2001 versiyonu var: Snow White: The Fairest of Them All. Yalnız hemen hemen hiç bir versiyonda Snow White olarak karşımıza "as white as snow, as red as blood, and as black as ebony wood" tipinde bir oyuncuyu çıkartmamış olmaları da ayrı bir çaba herhalde.

Böylece Disney prensesleri listemin ilk sırasındaki Snow White ile layıkıyla tanışmış da oldum. Yalnız oldukça şaşırttı beni bu ilk film. Bir kere beklediğimden çok daha şahane çıktı. Bir diğer ilginçlik ise Snow White'ın hiç de o kadar ezik ya da saçma bir prenses olarak çizilmemiş olmasıydı. Tamam eline kılıç alıp da kraliçeye saldırmıyor ama dönemine göre beklediğimden çok daha "güçlü" denebilecek bir karaktere büründürülmüştü. Ya da benim eşiğim iyice düştü bu lanet ülkede, dünyada, yüzyılda. 

1812 tarihli ilk versiyon metni: Snow White

Detaylı bir başka Snow White çalışması web sitesi

National Geographic'in Little Snow-White sayfası

Ayrıca bir de şöyle birşey de var, meraklısına (kaynak: http://www.openculture.com/2011/04/how_walt_disney_cartoons_are_made_.html):

mirror mirror on the wall...something wicked this way comes...

Şimdi çocuklar, film olayına da şöyle geri döneyim dedim. Biliyorsunuz, biliyor musunuz, biliyorsunuzdur artık, bizim Güzel ve Çirkin olarak bildiğimiz masala olan tuhaf takıntımı, Belle konusundaki abartılı görüşlerimi falan. İşte şimdi 17 martta da vizyona girecek ya yepisyeni film, onun bahanesiyle dedim ki, oturayım şu Disney prenses filmlerini bir sağlam kafayla izleyeyim. Hepimiz çocuklukta üç beş gördük ama açıkçası ben hiç doğru düzgün izlemedim. Hem bakalım neymiş diye hem de 2 tane kız yeğen yetiştirme çabasının başında bir hala olarak bilinçli yetişkin cübbemi geçireyim üstüme diye. Öyle ya, büyüğü geldi 3 yaşına, öbürü daha 6 aylık ama, sonuçta ikisini de prenseslerle masallarla paralel evrenlerle comic booklarla falan ben tanıştırıyorum, tanıştıracağım. Vazife bilinciyle izleyeyim şu filmleri de, ne olur ne olmaz.
Filmlerimiz - tabiki kronolojik olarak - şöyle sıralanıyor:
1937 - Snow White and The Seven Dwarfs
1950 - Cinderella
1959 - Sleeping Beauty
1989 - The Little Mermaid
1991 - Beauty and The Beast
1992 - Aladdin (Jasmine niyetine aslında bu film tabi, yoksa Aladdin de kimmiş?!)
1995 - Pocahontas
1998 - Mulan
2009 - The Princess and The Frog
2010 - Tangled
2012 - Brave
2013 - Frozen
2016 - Moana
Yani demem o ki alacağım bu animasyonları karşıma, felsefeden gireceğim sosyolojiden psikolojiden çıkacağım. E tabi, sonuçta tüm bu konularda en yetkin benim :) Vallahi bakalım artık ne kadar saçmalayabiliyorum. Bir yandan da asıl masal metinlerini buldum, onları okuyacağım (http://www.pitt.edu/~dash/folktexts.html adresinde acayip bir hazine var, bakın derim).

Pixar'ın İskoçya Güzellemesi : Brave (2012)

İskoçya'yı ne kadar çok sevdiğimi ve neden bu kadar sevdiğimi bilmediğimi söylediğime ara ara denk gelmişsinizdir. Elimde değil, hakikaten anlamsız. Hiç gitmedim, hiç görmedim kendi gözlerimle, hiç tanışmadım oradan biriyle. Ama burada işte, içimde, anlamsız bir İskoçya sevgisi.

Bazı zamanlar çocukluğuma dair ufak tefek şeylerde görüp belli belirsiz işaretlerinin farkına varıyorum aslında. Daha geçenlerde yeni farkettim mesela, bu Şeker Kız Candy o yatılı okulun yaz tatilinde böyle yaz okulu gibi bir şeye gitmişti ya bizim diğer tüm elemanlarla birlikte. İşte o yaz gittikleri yer de İskoçya'ymış, ben o vakitler hiç farkına varmamıştım. Çocukluk işte, Candy ile Terry'nin ilk öpücüklerini gerçekleştirdikleri yer İskoçya olunca bilinçaltıma kazınmış demek ki :p

Bilemiyorum planladığım vakitte gittiğimde umarım olağanüstü bir hayalkırıklığı yaşamam. Ciddi ciddi ondan korkuyorum. Neyse asıl meselemiz, geçen sene ilk haberlerini aldığımdan beri takip ettiğim Pixar'ın adeta bir İskoçya güzellemesi olan "Brave". Tamamen İskoçya üzerine, İskoçya kültüründen ve İskoç oyuncuların seslendirdiği animasyonu gözden kaçırmam mümkün değildi tabiki. Çizer grubunun öncesinde İskoçya'nın en karakteristik güzelliklerini, tüm doğasını, havasını suyunu görüp inceleyip tek tek, birebir ona göre çizdikleri görüntülerin içine mitolojik bir öykü gibi görünen ama olabilecek en "bugün"ün öyküsünü yerleştirdiği film Merida'nın öyküsü olarak anlatılsa da aslında bir kendini bulma, kim olduğuna ve hayatına karar verme, yön çizme öyküsü.

Çizimlerinin anlatılan öykü ve anlatılma biçiminden dolayı adeta canlanmasının yanında bir de şahane bir İskoç oyuncular geçidi gibi Brave. İskoçya'nın çıkardığı en yetenekli oyuncular da bu yaptıkları işten, bu hayat verdikleri karakterlerden o kadar keyif almış o kadar kendilerinden bulmuş olmalılar ki film bildiğiniz festivale dönmüş durumda. Ha bu festivale nasıl mı katılırsınız, Türkiye'deki sinemalarda izlemeyerek.

Ki ben öyle yapıp bu festivalin, şenliğin yarısını görebildim ilk başta. Aylarca haberleri, görüntüleri kollayıp bekledikten sonra ilk gösterime girdiği cuma gene de tuttum kendimi. Ne de olsa animasyon, bu bizim pis şeytan veletler basar kesin sinemayı, tut kendini dedim. Tam bir hafta bekledim. Usul usul, tam bir hafta sonraki cumartesi günü atladım gittim sinemaya. Ama başaramamıştım, tüm şeytanlar oradaydı, kundaktakinden kendini üniversiteye gidiyor sanan kıkırdaklarına kadar.

Yapacak birşey yoktu, benim İskoçya'mı görmem gerekiyordu, bekleyemezdim daha fazla. Film boyunca 3-5 yaşındaki veletlerin habire konuşmalarını dinledim, hemen yan koltuğumdaki iki bücürün her 10 dakikada bir çıkıp geri gelmelerine katlandım. Bir de o çocukların hepsini koltuğuna oturtup kenarda film başlayana kadar bekleyen anne babalar yok mu! Hey Allahım! Ya siz de girin onlarla sahip çıkın, ya da bırakmayın o şeytanları o salonda. Ne biçim bir manyaklık bu ben bilmiyorum. Sırf bir film animasyon diye bir insana bu kadar eziyet edilmez ki. O gün ciddi ciddi 18 yaşından küçüklerin şehirlerin dışındaki kapalı toplama alanlarında tutulmaları gerektiğini düşündüm. Ben artık katlanamıyorum sokakta, sinemada, orada burada bu pervasız, zerre eğitim terbiye adap almamış şeytanlara. Kendiniz gibi kültürsüz, ukala veletler yetiştireceksiniz yapmayın arkadaşım çocuk mocuk. Ben zaten cehennem olan hayatımın içinde bir de sizin veletlerinizi çekmek zorunda değilim.

Anlattıkça kendimi dolduruyorum fark ettim, sıyrılıyorum bu konudan. Halbuki çok güzel bir nedenle buradaydık, "Brave". Evet ne diyordum, sinemalarımızda mecburen o güzelim İskoç namelerini duyamadık. Onun yerine niyeyse ısrarla gözümüze sokulan Beren Saat'in sesini dinledik. Severim öyle bir gıcıklığım yok da ona, sadece istediğim sesleri duyamamanın üstüne onun sesini duyunca haliyle ona patladı. Lütfen yapmasınlar artık böyle her gördükleri animasyona, renkli eğlenceli filme dublaj. Hayır dublajda dünyanın en iyisiyiz bence, ona bir diyeceğim yok (valla bakın o tek bir kalın sesli abinin tüm pembe dizi karakterlerini seslendirdiği ülkelerin yayınlarına da görün gününüzü). Ama bir film her bir parçasıyla sanattır, sessiz filmlerde de bu böyleydi renksiz filmlerde de. Çocuklar için diyorsanız yok altyazı okuyamazlar falan diye, gerek yok ki okumalarına. Şimdiki çocuklar anne karnında İngilizce öğreniyor zaten, benden sizden kat be kat iyi biliyorlar. Zaten okumalarına etmelerine gerek yok ki. Anlar o şeytanların hepsi o filmleri.

En iyisi Brave'i siz netten indirip izleyin (hayır illegal yollara saptırmayın yok öyle birşey, hem zaten kaç hafta oldu belki kaldırmışlardır gösterimden değil mi). Şöyle mis gibi bir İskoç festivalinin keyfine varın. Ama izleyin ha, kesinlikle izleyin. Belki siz de benim gibi aşıkların arasına katılırsınız, olur mu olur.

Böyle bir şey de var : Discover The Sites that inspired Brave