jeff buckley'nin sesinden Ulalume

Söze gerek yok.

Olağandışı Öyküler - bir de Poe hikayeleri listesi

Yaz başında kütüphanede ne kadar Poe kitabı varsa alıp, okumaya çalışmıştım ya, o zaman bir tanesi kalmıştı geride. Adam Yayıncılık'ın ağustos 1982'deki ilk baskısından "Olağandışı Öyküler" kitabı. Bu sert kapaklı, sarımsı kağıda basılı, buram buram "kitap kokusu" barındıran güzelliği alamamıştım o zaman. (o kadar güzelki böyle kitaplar. bayılıyorum ben, keşke tüm kitaplar böyle olsa) Geçende aklıma geldi, gittim buldum aldım elime. Memet Fuat Bengü ve Tomris Uyar'ın çevirileriyle, esasında daha önceden 1954'te Morgue Sokağı Cinayeti ve 1969'da Altın Böcek adı altında iki ayrı kitap olarak basılan bu 14 Poe hikayesini o sene Adam tek bir kitap şeklinde basmış. Yine içinde ayrı gerçi, bu iki başlık altında toplanan iki ayrı bölümde 5+9 hikaye halinde. Tabi ben ilk 8'ini daha önceki kitaplarda okumuş olduğumdan geriye kalan 6 tanesini okuyup kitabı bitirmiş oldum.
Kitaptaki hikayeler bunlar :
Morgue Sokağı Cinayeti
Kuyu ve Sarkaç
Maelström'e Dönüş
Geveze Yürek
Amontillado Fıçısı
Altın Böcek
Kızıl Ölümün Maskesi
Usher'ların Çöküşü
Aksak Kurbağa
Doktor Katran ve Profesör Telek'in Sistemi
Dikdörtgen Sandık
Sfenks
Kara Kedi
Bir Haftada Üç Pazar
Bu kitabı da okuyunca aklıma böyle bir Poe Listesi yapmak geldi. İşinize yarayabilir belki diye, Bartleby'nin tarihli ve yayın yerli listesini koyuyorum. Bulabildiğim kadarıyla bizdeki çevrimlerini yazdım yanlarına.(Koyu renkli olanlar benim okuduklarım.)

(1) Metzengerstein. Saturday Courier, 14 Jan., 1832. 

(2) Duc de l’Omeette. Saturday Courier, 3 Mar., 1832. 

(3) A Tale of Jerusalem. Saturday Courier, 9 June, 1832.

(4) Loss of Breath (originally A Decided Loss). Saturday Courier, 10 Nov., 1832.-->Soluğu Yitirmek
 (5) Bon Bon (originally The Bargain Lost). Saturday Courier, 1 Dec., 1832. 

(6) MS. Found in a Bottle. B. S. V., 19 Oct., 1833.-->Şişede Bulunmuş Yazma
 (7) The Assignation (originally The Visionary). G. L. B., Jan., 1834.-->Buluşma

(8) Berenice. S. L. M., Mar., 1835. 

(9) Morella. S. L. M., Apr., 1835. 

(10) Lionizing (also as Some Passages in the Life of a Lion). S. L. M., May, 1835.-->Bir Aslanın Yaşamından Bazı Parçalar
 (11) The Unparalelled Adventure of One Hans Pfaall. S. L. M., June, 1835.-->Hans Pfaall'ın Duyulmadık Serüveni 

(12) King Pest: A Tale Containing an Allegory. S. L. M., Sept., 1835. 

(13) Shadow: A Parable (originally Shadow. A Fable). S. L. M., Sept., 1835.-->Gölge-Bir Mesel
 (14) Four Beasts in One: The Homo-Camelopard (originally Epimanes). S. L. M., Mar., 1836. 

(15) The Narrative of Arthur Gordon Pym. S. L. M., Jan., Feb., 1837 [published here only in part]. (16) Mystification (originally Von Jung, The Mystific). American Monthly Magazine, June, 1837.

(17) Ligeia. American Museum, Sept., 1838. 

(18) Silence—a Fable (originally Siope—A Fable). Baltimore Book, 1838. 

(19) How to Write a Blackwood Article (originally The Psyche Zenobia). American Museum, Nov., 1838. 

(20) A Predicament (originally The Scythe of Time). American Museum, Nov., 1838. 

(21) The Devil in the Belfry. Philadelphia Saturday Chronicle, 18 May, 1839. 

(22) The Man That Was Used Up. B. G. M., Aug., 1839. 

(23) The Fall of the House of Usher. B. G. M., Sept., 1839.-->Usher'ların Yıkılışı

(24) William Wilson. The Gift, 1840 [published before 17 Sept., 1839]. 

(25) The Conversation of Eiros and Charmion. B. G. M., Dec., 1839. 

(26) Why the Little Frenchman Wears his Hand in a Sling. 1840. 

(27) The Journal of Julius Rodman. B. G. M., Jan.-June, 1840. 

(28) The Business Man (originally Peter Pendulum, The Business Man). B. G. M., Feb., 1840. 

(29) The Man of the Crowd. G. M., Dec., 1840. 

(30) The Murders in the Rue Morgue. G. M., Apr., 1841.-->Morgue Sokağı Cinayeti
 (31) A Descent into the Maelstrom. G. M., May, 1841.-->Maelström'e Düşüş 

(32) The Island of the Fay. G. M., June, 1841. 

(33) The Colloquy of Monos and Una. G. M., Aug., 1841. 

(34) Never Bet the Devil your Head: A Tale with a Moral (originally Never Bet Your Head: A Moral Tale). G. M., Sept., 1841., 

(35) Eleonora. The Gift, 1842. [Out in September, 1841.] 

(36) Three Sundays in a Week (originally A Succession of Sundays). Saturday Evening Post, 27 Nov., 1841. 

(37) The Oval Portrait (originally Life in Death). G. M., Apr., 1842. 

(38) The Masque of the Red Death. A Fantasy. G. M., May, 1842.-->Kızıl Ölümün Maskesi

(39) The Landscape Garden (later combined with The Domain of Arnheim). Snowden’s Ladies’ Companion, Oct., 1842. 

(40) The Mystery of Marie Rogêt, A Sequel to the Murders in the Rue Morgue. Snowden’s Ladies’ Companion, Nov. and Dec., 1842, and Feb., 1843. 

(41) The Pit and the Pendulum. The Gift, 1843.-->Kuyu ve Sarkaç
 (42) The Tell-Tale Heart. The Pioneer, Jan., 1843.-->Geveze Yürek

(43) The Gold Bug. Dollar Newspaper, 21, 28 June, 1843.-->Altın Böceği
 (44) The Black Cat. United States SaturdayPost, 19 Aug., 1843. 

(45) Diddling Considered as One of the Exact Sciences (originally Raising the Wind; or, Diddling, etc.). Philadelphia Saturday Courier, 14 Oct., 1843. 

(46) The Elk (originally Morning on the Wissahiccon). The Opal, 1844. 

(47) The Spectacles. Dollar Newspaper, 27 Mar., 1844. 

(48) A Tale of the Ragged Mountains. G. L. B., Apr., 1844. 

(49) The Balloon Hoax. New York Sun, 13 Apr., 1844. 

(50) The Premature Burial. Dollar Newspaper, 31 July, 1844. 

(51) Mesmeric Revelation. Columbian Magazine, Aug., 1844. 

(52) The Oblong Box. G. L. B., Sept., 1844. 

(53) The Angel of the Odd. Columbian Magazine, Oct., 1844. 

(54) Thou Art the Man. G. L. B., Nov., 1844. 

(55) The Literary Life of Thingum-Bob, Esq. S. L. M., Dec., 1844. 

(56) The Purloined Letter. The Gift, 1845.-->Çalınan Mektup

(57) The Thousand and Second Tale of Scheherazade. G. L. B., Feb., 1845. 

(58) Some Words with a Mummy. A. W. R., Apr., 1845. 

(59) The Power of Words. Democratic Review, June, 1845. 

(60) The Imp of the Perverse. G. M., July, 1845. 

(61) The System of Dr. Tarr and Prof. Fether. G. M., Nov., 1845. 

(62) The Facts in the Case of M. Valdemar (originally Facts of M. Valdemar’s Case). A. W. R., Dec., 1845. 

(63) The Sphinx. Arthur’s Ladies’ Magazine, Jan., 1846. 

(64) The Cask of Amontillado. G. L. B., Nov., 1846.-->Amontillado Fıçısı (Bir diğerinde Amontillado Şarabı)

(65) The Domain of Arnheim (combined with The Landscape Garden). Columbian Magazine, Mar., 1847. 

(66) Mellonta Tauta. G. L. B., Feb., 1849. 

(67) Hop-Frog (originally Hop-Frog, or The Eight Chained Ourang-Outangs). F. O. U., 17 Mar., 1849. 

(68) Von Kempelen and His Discovery. F. O. U., 14 Apr., 1849. 

(69) X-ing a Paragrab. F. O. U., 12 May, 1849. 

(70) Landor’s Cottage. F. O. U., 9 June, 1849. 

(71) The Light-House. A fragment. First published in Woodberry’s Life of Poe, vol. II, pp. 397–9.

Nevermore, Poe. Nevermore.

‘Bu kitabı, düşlerin tek gerçeklik olduğuna inananlara adıyorum!’ O kendi varlığıyla başlı başına bir protestoydu ve protestosunu kendine özgü yollarla ilân etti.”

Popüler kültürü, yaşadığı dönemden bu yana edebiyatın her alanını, yazmaya başlayan herkesi ve 200 yıldır imgelemimizi bu kadar etkileyen başka bir 19.yy.yazarı-şairi-insanı var mıdır bilemiyorum. En basitinden, bilinçsizce izlediğimiz pek çok - yabancı - dizinin, filmin; okuduğumuz kitabın en azından bir yerinde bir defa da olsa Poe'ya dair birşey geçer. Farkında olmadan tanışırız onunla çoğu kez, bazen de fark eder aklımızın bir köşesine yazarız. Şanslıysak, haybeden eğitim sistemimizin erken dönemlerinde tanışmışızdır ki ondan sonrası bilinçli bir tanışıklık olur. Ama genelde, çoğunluk gibi, 20'li yaşlarımıza gelmeden bihaber oluruz Poe'dan.

Ben de böyle gördüğüm her bir şeyde rastladıktan sonra bir köşeye not etmiştim, kitapçıda da tam teşekküllü derlemeleri çıktığını gördükçe şu elimdekileri bitireyim de oturup bir tam dalarım içine demiştim. Seneler geçti, üniversiteyi bitirdim ama o vakit hiç gelmedi. "So many books, so little time (ne kadar çok kitap, ne kadar az zaman gibisinden çevirebiliriz belki)" demişti ya hani Frank Zappa aynı o hesap. Aklımda, hakkında okuduğum onca şey, izlediklerimde rastladığım göndermeler ve ortaokulda okuduğum İngilizce öykü kitaplarındaki birkaç öyküsü ile Poe'yu merak etmeye devam ettim.

Ta ki, geçenlerde John Cusack'in Poe'yu canlandırdığı, beklediğim The Raven vizyona girene kadar. Filme gidecek vakti bulamamış olabilirim ama en azından gelişi bir şeyleri tetikledi ve o günlerde gidip kütüphanede ne kadar Poe derlemesi varsa aldım. Hepi topu 4 tane kendinden geçmiş kitap bulabildim gerçi.

Bir tanesi hakikaten eskiydi, ki bayılırım eskilere ama otobüslerde servislerde heba olmasına katlanamazdım o yüzden onu bıraktım. Diğer üçü Adam Yayınları'ndan Memet Fuat'ın çevirisiyle 1995 basımı "Morgue Sokağı Cinayeti", Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları'ndan İffet Evin'in çevirisiyle 1985 basımı "Edgar Allan Poe'dan Seçme Hikayeler" ve Kabalcı Yayınları'ndan Hamide Koyukan'ın çevirisiyle 1999 basımı "Ölümcül Öyküler" di. İlkinde 5, ikincisinde 8, sonuncusunda da 9 öyküsü vardı Poe'nun. Bazı öyküler iki kitapta birden vardı, elimde önce hangisi varsa oradan okudum tabi. Ama çevirileri de karşılaştırma imkanım oldu böylece.

Dizgi olarak tabiki en eskisi beğendiğim Kültür ve Turizm'inkini, hem başlangıcında çok da güzel bir Poe öyküleri incelemesi vardı. Ama genel olarak bu üç derlemede de Poe'nun o bolca kullandığı Latince, Fransızca gibi dillerdeki deyişlerine dair açıklamalar yoktu. Bazı çeviriler belli yerlerde içinden çıkılamaz hale gelmişti. Ve bu sadece yabancı deyişler yüzünden değil, öykünün kendi dilinden ötürüydü.

Toplamda

Baltimore'daki Poe heykeli

1. Morgue Sokağı Cinayeti [The Murders in The Rue Morgue] (Bir diğerinde Morg Sokağı Cinayeti)
2. Kuyu ve Sarkaç [The Pit and The Pendulum] (Bir diğerinde Kuyu ve Rakkas)
3. Maelström'e Düşüş [A Descent into The Maelström]
4. Geveze Yürek [The Tell-Tale Heart]
5. Amontillado Fıçısı [The Cask of Amontillado] (Bir diğerinde Amontillado Şarabı)
6. Ligeia
7. Usher'ların Yıkılışı [The Fall of The House of Usher]
8. Kızıl Ölümün Maskesi [The Masque of The Red Death]
9. Altın Böceği [The Gold-Bug]
10. Çalınan Mektup [The Purloined Letter]
11. Şişede Bulunmuş Yazma [MS.Found in a Bottle]
12. Berenice
13. Morella
14. Bir Aslanın Yaşamından Bazı Parçalar [Lionizing]
15. Bon-bon
16. Gölge-Bir Mesel [Shadow-A Parable]
17. Hans Pfaall'ın Duyulmadık Serüveni [The Unparalled Adventure of One Hans Pfaall]
18. Buluşma [The Assignation]
19. Soluğu Yitirmek [Loss of Breath]

olmak üzere 19 öyküsünü okumuş oldum. Ve acayip şaşırdım. İnanılmazlıkları, harikalıkları ya da ne bileyim Poe'nun kalemine yakıştırılabilecek ne özelliği varsa ondan değil de tamamen beklediğim şeyin çok dışında çıkmasından dolayı şaşırdım. Onca sene az az biriktirdiğim Poe ve yazdıklarına dair fikirlerimin sonucunda oluşan beklentilerimin çok çok dışındaydı okuduklarım. Morgue Sokağı Cinayeti'nde Sherlock Holmes, Hans Pfaall'da Jules Verne okur gibi, Soluğu Yitirmek'te Tim Burton filmi izler gibiydim. Ben katıksız bir Hollywood korku öyküsü beklerken Poe inanılmaz sularda dolaşıyordu. Gerilimin, psikolojinin, insan ruhunun  en dibine, en unutulmuş köşelerine sızıyordu. Matematiğin, fiziğin, kimyanın, şifre bilimin, tarihin her bir sahnesinde en benim diyenin bile kıskanacağı kadar bilgiler sıralayabiliyordu. Her konu hakkında fikirleri vardı, bunları en açık şekilde belirtiyordu. Her öyküye belli bir miktar beyin fırtınasından, okuyanı düşündürecek, kendi içine bakmaya sürükleyecek çoğu zaman felsefi çıkarımlarla dolu kısımlardan sonra giriyordu. Hatta ben en yüzeysel halimle bir olay, bir cinayet, bir hayalet beklerken korkmak için o sadece düşüncelerini belirterek geriyordu ortamı.

Dedi kuzgun, "Bir daha asla."

Ha böylesi daha mı iyi geldi bana, emin değilim pek bundan. Beklediğim normal, karanlık ama hani "cheezy" Cadılar Bayramı öyküleriyken Poe'nun çok daha üst bir seviyede, çok daha hayran olunası satırlar yazmış olması hoşuma gitmedi haliyle. Ben yerimden sıçrayarak korkmayı beklerken o fırtınalı yağmura karşı pencereyi kapatıp arkasını döndüğünde karşılaştığı ruha dizlerinin üzerine çökerek ağlamaya başlayınca mutsuz oldum ben. Korkup unutacaktım ne güzel. Poe habire dürttü bunun yerine, aklımın sınırlarını zorladı, güneşin daha yüzünü göstermediği o yağmur-gri bulut dolu ilkbahar günlerinde karanlık, kuytu köşeler buldurttu aklıma. Söylediklerini kendim söylüyormuş gibi hissettim çoğu yerde, hayır hayır böyle düşünüyor olamam deyip durdum. 1800'lerin başında yalnız, mutsuz, alkolik ve uçmuş bir yazarın düşüncelerime ses vermesi olacak şey değildi.

Büyük ihtimalle bundan sonra da bol bol karşılaşacağım Poe ile. Yine mutsuz edecek beni, kendimi tutamayacağım okuyacağım. Bir şekilde hep bizimle olacak çünkü Poe, 200 yıl 2000 yıl geçse de. İnsan bilinci orada öylece durduğu sürece.

Pek yararlı Poe linkleriyle siz devam edin ilerlemeye:
Toplum Düşmanı'nda Poe üzerine -- link
Annabel Lee ve Kuzgun şiirlerinin çevirileri ile orijinalleri -- Annabel Lee, Kuzgun
Poe müzesi için -- link
Baltimore'daki Edgar Allan Poe Society -- link
Poe öyküleri -- link
Kayıp Rıhtım'dan pek şahane bir Poe incelemesi -- link
Poe'nun elyazısı -- link

"Hiç para kazanamadım. Hâlâ, tüm hayatımda olduğu kadar fakirim. Bir tek umudum var, o da para etmiyor."